Studiedag OPZ Geel - Lichaam en geest: een veelkleurige wisselwerking - Algemene inleiding
Donderdag 7 december 2023 in Cultuurcentrum De Werft in Geel
Algemene inleiding
Het OPZ Geel wijdt de achttiende editie in de reeks van jaarlijkse studiedagen aan de verhouding tussen de psychische en de somatische dimensie in de zorg. Of, met andere woorden, aan de wisselwerking tussen de beide zijden van ‘psychosomatisch’. Nog treffender uitgedrukt, aan de interactie tussen lichaam en geest.
Bij ‘psychisch’ en ‘geest’ gaat het om psychische gezondheid en mentaal welzijn. Het gaat dan over psychologische en therapeutische begeleiding en in de residentiële GGZ over psychiatrische behandeling. ‘Somatisch’ betreft het lichaam en de behandeling van somatisch-fysieke klachten.
‘Psyche’ en ‘soma’ lijken zo elk een eigen terrein te hebben; met eigen vormen van begeleiding, behandeling en zorg. Goed uit elkaar te houden. Maar, is het onderscheid wel zo strikt te maken? Is er eigenlijk wel een dichotomie te maken? In de praktijk van de zorg zien we immers bij vele klachten het samen voorkomen van de psychische dimensie en de somatische dimensie. Ook in het proces van herstel en genezing blijken het psychische en het somatische aspect vaak samen voor te komen. Dikwijls kan er over een wisselwerking of interactie tussen beide gesproken worden.
Wanneer we uitgaan van deze wisselwerking, lijkt het belangrijk dat er in de praktijk van begeleiding, therapie en zorg maximaal gestreefd wordt naar een balans tussen het somatische en het psychische. En dus ook naar een balans en afstemming tussen beide in de zorg. Bij verschillende doelgroepen, in diverse sectoren en zorgsettings. Dat is het streefdoel.
In de praktijk stellen we echter vast dat er vaak disbalansen bestaan en dat de wisselwerking tussen beide aspecten te weinig gefaciliteerd en bevorderd wordt. Concreet stellen we bijvoorbeeld vast dat er in de GGZ doorgaans te weinig aandacht besteed wordt aan de somatische klachten van de patiënten; en ook dat er in de algemene ziekenhuizen te weinig aandacht aan psychologische begeleiding gegeven wordt.
Tegelijk kunnen we ook vaststellen dat er hierbij positieve evoluties te merken zijn en dat de wisselwerking en vervlechting van het psychische en het somatische een positieve uitdaging vormt in de diverse sectoren.
Deze positieve uitdaging vinden we ook op beleidsmatig niveau terug. We willen hier bijvoorbeeld verwijzen naar een rapport van het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg over Somatische zorg in een psychiatrische setting ¹. Op dit punt is een en ander in ontwikkeling. Zo worden er gaandeweg meer middelen voorzien voor algemene artsen en voor somatische screening in de psychiatrie. Ook omgekeerd worden er meer middelen vrijgemaakt, zoals voor psychiatrische behandeling in algemene ziekenhuizen, alsook voor begeleiding door klinisch psychologen in de algemene gezondheidszorg.
Ook in de recente ontwikkelingen rond de visie op kwaliteitsbeleid is er aandacht voor de verweving van de psychische en de somatische dimensie van de gezondheidzorg. Zo is er bijvoorbeeld een indicator in ontwikkeling rond somatische zorg en screening in de GGZ.
Verder kunnen we een positieve evolutie waarnemen omtrent de erkenning van het belang van beweging voor het mentaal welzijn en voor de psychische gezondheid. In het algemeen voor ieder van ons en specifiek bijvoorbeeld voor GGZ-cliënten, alsook voor mensen in een revalidatietraject.
In de plenaire lezingen komen volgende thema’s aan bod: (1) gezonde leefstijl, mentale gezondheid en herstel; (2) beweging in preventie en behandeling van depressie, in relatie tot psychotherapie en farmacotherapie; (3) de lichamelijke mechanismen bij mensen met eetstoornissen gerelateerd aan emoties, gedrag en ziektebeeld, en handvatten voor de praktijk vanuit onderzoek en vanuit gesprekstherapie.
In de keuzesessies komen aan bod: (1) de zorgpaden rond beweging en rond somatische screening en opvolging metabool syndroom in OPZ Geel; (2) de praktische toepassingsmogelijkheden van de Polyvagaal Theorie vanuit lichaamsgerichte oefeningen; (3) het effect van spanning en stress vanuit de Polyvagaal Theorie, concreet vanuit de sessies ‘bewegingsexpressie’ en de sessies ‘omgaan met spanning’; (4) verschillende rollen en perspectieven in de praktijkcontext van de leefgroep Tieners in de divisie Jongeren; (5) de zorg voor kwetsbare ouderen vanuit de wisselwerking tussen de somatische en de psychische dimensie.
¹ Jespers Vicky, Christiaens Wendy, Kohn Laurence, Savoye Isabelle en Mistiaen Patriek, Somatische zorg in een psychiatrische setting, Health Services Research (HSR), Brussel: Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg, 2021 (KCE Reports 338A. D/2021/10.273/02).